بسم الله الرحمن الرحیم

فَیُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَکْبرَ؛ که خداوند او را به عذاب بزرگ مجازات مى‏ کند! (غاشیه، 24)

وَ آن الْفُجَّارَ لَفی‏ جَحیمٍ؛ و بدکاران در دوزخند. (انفطار، 14)

صفات جهنّمیان

1- آنان که آیات الهی را از روی جهل و عناد و تعصب به استهزاء می‌گرفتند و این دلیل کفر آن‌ها و سبب سقوط آن‌ها در دوزخ است.(کافران و منافقان):

إِلَّا بَلَاغًا مِّنَ اللَّهِ وَ رِسَالَاتِهِ وَ مَن یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَلِدِینَ فِیهَا أَبَدًا؛ تنها وظیفه من ابلاغ از سوى خدا و رساندن رسالات اوست و هر کس نافرمانى خدا و رسولش کند، آتش دوزخ از آن اوست و جاودانه در آن مى ‏مانند! (جن، 23)

وَ مَن یُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَینَ‏ لَهُ الْهُدَى‏ وَ یَتَّبِعْ غَیْرَ سَبِیلِ الْمُؤْمِنِینَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلىَ‏ وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ سَاءَتْ مَصِیرًا؛ کسى که بعد از آشکار شدن حق، با پیامبر صلوات الله علیه و آله مخالفت کند، و از راهى جز راه مؤمنان پیروى نماید، ما او را به همان راه که مى ‏رود مى بریم و به دوزخ داخل مى ‏کنیم و جایگاه بدى دارد. (نساء، 115)

ذَالِکَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا کَفَرُواْ وَ اتَّخَذُواْ ءَایَاتىِ وَ رُسُلىِ هُزُوًا؛ (آرى، ) این گونه است! کیفرشان دوزخ است، بخاطر آنکه کافر شدند، و آیات من و پیامبرانم را به سخریه گرفتند! (کهف، 106)

وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِّنَ الْجِنِّ وَ الْانسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَّا یَفْقَهُونَ بِهَا وَ لَهُمْ أَعْینُ‏ٌ لَّا یُبْصِرُونَ بِهَا وَ لَهُمْ ءَاذَانٌ لَّا یَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئکَ کاَلْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئکَ هُمُ الْغَافِلُونَ؛ به یقین، گروه بسیارى از جن و انس را براى دوزخ آفریدیم آن‌ها دل‌ها [عقلها] یى دارند که با آن (اندیشه نمى‏ کنند، و) نمى ‏فهمند و چشمانى که با آن نمى‏ بینند و گوشهایى که با آن نمى ‏شنوند آن‌ها همچون چهارپایانند بلکه گمراه تر! اینان همان غافلانند (چرا که با داشتن همه‏ گونه امکانات هدایت، باز هم گمراهند)! (اعراف، 179)

قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَّدْحُورًا لَّمَن تَبِعَکَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنکُمْ أَجْمَعِینَ؛ فرمود: «از آن (مقام)، با ننگ و عار و خوارى، بیرون رو! و سوگند یاد مى‏ کنم که هر کس از آن‌ها از تو پیروى کند، جهنم را از شما همگى پر مى ‏کنم! (اعراف، 18)

وَ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَ اسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا أُوْلَئکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَلِدُونَ؛ و آن‌ها که آیات ما را تکذیب کنند، و در برابر آن تکبّر ورزند، اهل دوزخند جاودانه در آن خواهند ماند. (اعراف، 36)[1]

2- غافلان و آنان که تسلیم شیاطین انسی و جنّی می‌شوند و زمام اختیار خود را به دست آنان سپرده‌اند:

وَ قَالُواْ لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فىِ أَصْحَابِ السَّعِیرِ؛ و مى‏گویند: «اگر ما گوش شنوا داشتیم یا تعقّل مى ‏کردیم، در میان دوزخیان نبودیم!» (ملک، 10)

3- آنان که مبتلا به اسراف و تبذیر هستند زیرا اسراف از گناهان بزرگی است که با اهمیت زیاد در قرآن کریم ذکر شده است:

وَ آن الْمُسْرِفینَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ؛ همانا مسرفان اهل آتش هستند.(سوره غافر آیه 43).

إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کاَنُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَ کاَنَ الشَّیْطَنُ لِرَبِّهِ کَفُورًا؛ چرا که تبذیرکنندگان، برادران شیاطینند و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود! (اسراء، 27)

4- ظالمان وبیداد گران، که آتش از جان آن‌ها زبانه می‌کشد و همان گونه که در دنیا، آتش سوزانی برای مظلومان بودند در آن جا هم خودشان یک پارچه آتش می‌شوند:

وَ أَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکاَنُواْ لِجَهَنَّمَ حَطَبًا؛ و امّا ظالمان آتشگیره و هیزم دوزخند! (جن، 15)

وَ لَا تَرْکَنُواْ إِلىَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ مَا لَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیَاءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ؛ و بر ظالمان تکیه ننماییدکه موجب مى ‏شود آتش شما را فرا گیرد و در آن حال، هیچ ولىّ و سرپرستى جز خدا نخواهید داشت و یارى نمى ‏شوید! (هود، 113)

5- کبر و غرور و منیت نیز از علل سقوط در دوزخ می‌باشد:

ادْخُلُواْ أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَلِدِینَ فِیهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَکَبرِّینَ.

از درهاى جهنّم وارد شوید و جاودانه در آن بمانید و چه بد است جایگاه متکبّران! (غافر، 76)

6- کم فروشی که گناه بزرگی است وبه علت اهمیت فوق‌العادة آن، یکی از سوره‌های قرآن به این نام آمده است.

 وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ الَّذینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَى النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظیمٍ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمینَ؛ وای به حال کم فروشان آنان که وقتی برای پیمانه (وزن) می‌کنند حق خود را به طور کامل می‌گیرند اما هنگامی که می‌خواهند برای مردم وزن کنند کم می‌دهند آیا آن‌ها گمان ندارند که بر انگیخته می‌شوند در آن روز بسیار بزرگ روزی که تمام مردم در پیشگاه ربّ‌العالمین می‌ایستند.( مطففین: آیات 1 تا 6)

7- آنان که دارای صفات ناپسندی مانند: عیب جوئی، غیبت، سخن چینی و سوءظن هستند.

وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ الَّذی جَمَعَ مالاً وَ عَدَّدَهُ یَحْسَبُ آن مالَهُ أَخْلَدَهُ کَلاَّ لَیُنْبَذَنَّ فِی الْحُطَمَةِ؛ وای بر هر عیب جویی (غیب کننده) مسخره کننده همان کسی که اموالی را جمع آوری و شماره کرده (بی آنکه حلال وحرام آن راحساب کند) گمان می‌کند اموالش او را جاودانه می‌سازد چنین نیست که می‌پندارند، به زودی در آتشی خرد کننده پرتاب می‌شوند. (سوره همزه: آیات 1تا4)

8- گناهکاران و افراط و تفریط کنندگان درحدود الهی: این افراد به خاطر طغیان و سرکشی و دشمنی و انکار آیات خدا، غرق گناه می‎باشند، مانند کافران، منافقان، مستبکران، آن‌ها که ترک واجبات الهی می‌نماید، نماز را سبک می‌شمارد و یا اقدام به محرمات می‌کند مانند ریا، قتل و امثالهم در دوزخ جای خواهد داشت که در حقیقت همه این‌ها به نوعی تکذیب روز قیامت کرده اند.

إِنَّ الْمُجْرِمِینَ فىِ عَذَابِ جَهَنَّمَ خَالِدُونَ؛ (ولى) مجرمان در عذاب دوزخ جاودانه مى ‏مانند. (زخرف، 74)

وَ آن جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ لهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِّکُلِ بَابٍ مِّنهُمْ جُزْءٌ مَّقْسُومٌ؛ و دوزخ، میعادگاه همه آن‌هاست! هفت در دارد و براى هر درى، گروه معیّنى از آن‌ها تقسیم شده‏ اند! (حجر، 43و 44)

فَأَمَّا مَن طَغَى‏وَ ءَاثَرَ الحَیَوةَ الدُّنْیَا فَإِنَّ الجَحِیمَ هِىَ الْمَأْوَى؛ امّا آن کسى که طغیان کرده، و زندگى دنیا را مقدّم داشته، مسلّماً دوزخ جایگاه اوست! (نازعات، 37 ـ 39)

وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُمُّهُ‌هاوِیَةٌ وَ مَا أَدْرَئکَ مَا هِیَهْ نَارٌ حَامِیَةُ؛ و امّا کسى که ترازوهایش سبک است، پناهگاهش «هاویه» [دوزخ‏] است! و تو چه مى‏ دانى «هاویه» چیست؟! آتشى است سوزان! (قارعه، 8 ـ 11)

9- ترجیح دادنِ دنیا به آخرت

مَن کاَنَ یُرِیدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِیهَا مَا نَشَاءُ لِمَن نُّرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلَئهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا؛ آن کس که (تنها) زندگى زودگذر (دنیا) را مى ‏طلبد، آن مقدار از آن را که بخواهیم- و به هر کس اراده کنیم مى‏ دهیم سپس دوزخ را براى او قرار خواهیم داد، که در آتش سوزانش مى ‏سوزد در حالى که نکوهیده و رانده (درگاه خدا) است. (اسراء، 18)

10-  افزون طلبی و جمع کردن مال دنیا

کلاَّ إِنَّهَا لَظَى‏ نَزَّاعَةً لِّلشَّوَى تَدْعُواْ مَنْ أَدْبَرَ وَ تَوَلىَ وَ جَمَعَ فَأَوْعَى؛ امّا هرگز چنین نیست (که با این‌ها بتوان نجات یافت، آرى) شعله‏ هاى سوزان آتش است، دست و پا و پوست سر را مى ‏کند و مى‏ برد! و کسانى را که به فرمان خدا پشت کردند صدا مى ‏زند، و (همچنین آن‌ها که) اموال را جمع و ذخیره کردند! (معارج، 15 ـ 18)

11- ترک نماز

إِلَّا أَصْحَابَ الْیَمِینِ فىِ جَنَّاتٍ یَتَسَاءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِینَ مَا سَلَکَکُمْ فىِ سَقَرَ قَالُواْ لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ وَ کُنَّا نخَُوضُ مَعَ الْخَائضِینَ وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ حَتىَّ أَتَئنَا الْیَقِینُ؛ مگر «اصحاب یمین» (که نامه اعمالشان را به نشانه ایمان و تقوایشان به دست راستشان مى ‏دهند)! آن‌ها در باغ‌هاى بهشتند، و سؤال مى ‏کنند از مجرمان: چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» مى ‏گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم، و اطعام مستمند نمى ‏کردیم، و پیوسته با اهل باطل همنشین و همصدا بودیم، و همواره روز جزا را انکار مى‏ کردیم، تا زمانى که مرگ ما فرا رسید!» (مدّثر، 39 ـ 47)

12-  ترک زکات

الَّذِینَ لَا یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُم بِالاخِرَةِ هُمْ کَافِرُونَ؛ همان‌ها که زکات را نمى ‏پردازند، و آخرت را منکرند، کافر هستند. (فصّلت، 7)

13- رباخواری

یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَأْکُلُواْ الرِّبَواْ أَضْعَفًا مُّضَاعَفَةً وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ وَ اتَّقُواْ النَّارَ الَّتىِ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! ربا (و سود پول) را نخورید! از خدا بترسید، تا رستگار شوید! و از آتشى بپرهیزید که براى کافران آماده شده است! (آل عمران، 130 و 131)[2]

14- کفران نعمت‌های الهی:

اگر نعمت‌های الهی در راه خدا استفاده نشود و در راه خلاف استفاده شود، کفران محسوب شود.

همان گونه که پاداش‌های الهی ومواهب بهشتی به دو گونه ای مادی و معنوی است که اجمالاً شرحی از آن گذشت، عذاب‌های جهنم هم بر دو گونه است، جسمی و روحی که آیات و روایات، گواه روشنی براین مدعاست. در این جا به برخی از آیات الهی در رابطه با عذاب‌های جهنم اشاره می‌شود: