بسم الله الرحمن الرحیم

 در این بخش برخی از صفات و ویژگی‌های برجسته ی اخلاقی که اوصاف انسان‌های بهشتی است ذکر می‌شود:

1- سرمایه اصلی نجات و سعادت انسان و یکی از کلید در‌های بهشت ایمان و عمل صالح می‌باشد.

وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ؛

و آنان که ایمان آوردند و کار‌های شایسته انجام دادند اهل بهشتند و همیشه در بهشت خواهند ماند.( بقره/ 82)

 إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُه‏؛... سخنان پاکیزه (دل پاک) به سوی (خداوند) صعود می‌کند و عمل صالح است که (انسان) را بالا می‎برد....(فاطر:10)

ایمان، عامل ورود به بهشت و رمز سعادت انسان است ولی تأثیر کامل این عامل مشروط به جذب مواد غذایی لازم از راه اعمال صالح و دفع آفات و مواد سمی به وسیله اجتناب از گناهان است.

إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ کاَنَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلا؛

امّا کسانى که ایمان آوردند و کارهاى شایسته انجام دادند، باغ‌هاى بهشت برین محل پذیرایى آنان خواهد بود. (کهف، 107)

وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ عَلىَ‏ صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ أُوْلَئکَ هُمُ الْوَارِثُونَ الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَلِدُونَ؛

و آن‌ها که امانت‌ها و عهد خود را رعایت مى‏ کنند و آن‌ها که برنمازهایشان مواظبت مى‏ نمایند(آرى) آن‌ها وارثانند! (وارثانى) که بهشت برین را ارث مى ‏برند، و جاودانه در آن خواهند ماند! (مؤمنون، 8 ـ 11)

2- تقوی و پرهیزگاری که خداوند بهشت را مخصوص متقین می‌داند.

مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتی‏ وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ أُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها تِلْکَ عُقْبَى الَّذینَ اتَّقَوْا؛

وصف بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده این است که از زیر (ساختمان‏ها و درختان) آن همواره نهرها در جریان است میوه و خوراکى و روزى فراوان آن دائمى و سایه‏ اش همیشگى است. این سرانجام کسانى است که تقوا ورزیده‏اند. (رعد: 35)

3-  احسان و نیکوکاری:

 جَنّاتٍ تَجری مِن تَحتِها الَانهارُ خالِدینَ فیها وَذلِکَ جَزاءُ المُحسِنین؛

خداوند به نیکوکاران باغ‌هایی از بهشت پاداش می‌دهد که از زیر درختانش نهرها جاری است و در آن جاودانند.(مائده: 85)

4- جهاد و شهادت:

اِنَّ اللّه اشتَری مِنَ المُؤمِنینَ اَنفُسِهِم وَ اَموالِهِم بِاَنَّ لَهُمُ الجَنَّة یُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللّه؛

خداوند از مؤمنان، جان‌ها و اموالشان را خریدارى کرده، که (در برابرش) بهشت براى آنان باشد (به این گونه که:) در راه خدا پیکار مى‏ کنند...(توبه:111)

5- ترس از خداوند و مبارزه با هوای نفس:

 وَامّا مَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَنَهَی النَّفسَ عَنِ الهَوی فَاِنَّ الجَنَّةَهِیَ المَأوی؛

اما آن کس که از مقام و عظمت پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوا و هوس باز دارد قطعا بهشت جایگاه اوست.( نازعات / 40 و41)

امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که می‌داند خدا او را می‌بیند و آنچه را می‌گوید می‌شنود و آن چه از نیک و بد انجام می‌دهد آگاه است و این توجه او را از اعمال زشت باز می‌دارد او کسی است که از مقام پروردگارش خائف است و خود را از هوای نفس باز داشته است.(اصول کافی، جلد 2)

6- هجرت ودوری از کانون کفر و شرک و ظلم و گناه و جهاد در راه بر انداختن فساد:

اَلّذینَ امَنوا وَ‌هاجَروا وَ جاهَدوا فی سَبیلِ اللّه بِاموالِهِم وَاَنفُسِهِم اَعظَمُ دَرَجَةً عِندَاللّه وَ اولئِکَ هُمُ الفائِزُونَ؛

آن‌ها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتراست؛ وآن‌ها پیروز ورستگارند! (توبه:20)

7- اطاعت از فرامین خداوند ورسول گرامی او:

وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیم‏؛ و هر کس خدا و پیامبرش صلوات الله علیه و آله را اطاعت کند، (و قوانین او را محترم بشمرد) خداوند وى را در باغهایى از بهشت وارد مى‏ کند که همواره، آب از زیر درختانش جارى است جاودانه در آن مى ‏مانند و این، پیروزى بزرگى است‏.(نساء:13)

8-  تولّی و تبّری یعنی تحت ولایت و سرپرستی خدا بودن و دوستان خدا را دوست داشتن و زیر بار سرپرستی دشمنان خدا نرفتن و دشمنی با دشمنان حق و مخالفت با آن‌ها. کسانیکه ایمان به خدا و معاد دارند، با دشمنان خدا و رسول دوستی نمی‌کنند و این معنای تبّری است.

لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَه‏؛ هیچ قومى را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند نمى ‏یابى که با دشمنان خدا و رسولش دوستى کنند. (مجادله:22)

در این جا ما به تعدادی از صفات بهشتیان یا کلید‌های ورود به بهشت اشاره کردیم و صفات دیگری از قبیل اخلاص (در نیت وعقیده و عمل)، صبر(در برابر مشکلات و گناهان و طاعت خداوند) صدق و راستی، تزکیه نفس، انفاق، استغفار، اهتمام به نماز، روزه، زکات، حج، امر به معروف، نهی از منکر، و... از کلید‌های سعادت انسان و ورود به بهشت می‌باشدکه به جهت اختصار از بیان و شرح آن خودداری نمودیم. حضرت علی علیه السلام در خطبه 176 نهج البلاغه فرموده‌اند:

 ان الْجَنَّةَ حُفَّتْ بِالْمَکَارِهِ وَ آن النَّارَ حُفَّتْ بِالشَّهَوَاتِ؛ بهشت پیچیده به دشواری و دوزخ پیچیده به شهوت‌ها است.

بهشت و بهشتیان

إِنَّ الْأَبْرارَ لَفی‏ نَعیمٍ؛ به یقین نیکان در نعمتى فراوانند. (انفطار، 13)

همسران بهشتی

هُمْ وَ أَزْوَاجُهُمْ فىِ ظِلَالٍ عَلىَ الْأَرَائکِ مُتَّکِئُونَ؛ آن‌ها و همسرانشان در سایه‏ هاى (قصرها و درختان بهشتى) بر تخت‌ها تکیه زده ‏اند. (یس: 56)

مُتَّکِئِینَ عَلىَ‏ فُرُشِ بَطَائنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَ جَنىَ الْجَنَّتَیْنِ دَانٍ؛ این در حالى است که آن‌ها بر فرش‌هایى تکیه کرده‏ اند با آسترهایى از دیبا و ابریشم، و میوه هاى رسیده آن دو باغ بهشتى در دسترس است! (الرحمن: 54)

إِنَّا أَنشَأْنَاهُنَّ إِنشَاءً فجَعَلْنَاهُنَّ أَبْکاَرًا عُرُبًا أَتْرَابًا لّأَصْحَابِ الْیَمِینِ؛ (و همسرانى بلندمرتبه!) ما آنها را آفرینش نوینى بخشیدیم، و همه را دوشیزه قرار دادیم، ... این‌ها همه براى اصحاب یمین است‏. (واقعه: 27 ـ 38)

غرفه‌های بهشتی

وَ مَا أَمْوَالُکُمْ وَ لَا أَوْلَادُکمُ بِالَّتىِ تُقَرِّبُکُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلَّا مَنْ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئکَ لَهُمْ جَزَاءُ الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُواْ وَ هُمْ فىِ الْغُرُفَاتِ ءَامِنُونَ؛

اموال و فرزندانتان هرگز شما را نزد ما مقرّب نمى‏ سازد، جز کسانى که ایمان بیاورند و عمل صالحى انجام دهند که براى آنان پاداش مضاعف در برابر کارهایى است که انجام داده‏اند و آنها در غرفه‏ هاى (بهشتى) در (نهایت) امنیّت خواهند بود! (سبأ: 37)

امنیّت بهشت

إِنَّ الْمُتَّقِینَ فىِ مَقَامٍ أَمِینٍ فىِ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ؛ (ولى) پرهیزگاران در جایگاه امنى قرار دارند، در میان باغ‌ها و چشمه‏ ها. (دخّان: 51 و 52)

خوراک بهشتی

فِیهِمَا فَاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ؛ در آن‌ها میوه‏ هاى فراوان و درخت خرما و انار است! (الرحمن، 68) 

وَ أَمْدَدْنَاهُم بِفَاکِهَةٍ وَ لَحْمٍ مِّمَّا یَشْتَهُونَ؛ و همواره از انواع میوه ‏ها و گوشت‌ها- از هر نوع که بخواهند- در اختیارشان مى‏ گذاریم! (طور: 22)

مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتىِ وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَا أَنْهَارٌ مِّن مَّاءٍ غَیْرِ ءَاسِنٍ وَ أَنْهَارٌ مِّن لَّبَنٍ لَّمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهَارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ وَ أَنْهَارٌ مِّنْ عَسَلٍ مُّصَفًّى وَ لَهُمْ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِّن رَّبهِّمْ کَمَنْ هُوَ خَالِدٌ فىِ النَّارِ وَ سُقُواْ مَاءً حَمِیمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُم؛

توصیف بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده، چنین است: در آن نهرهایى از آب صاف و خالص که بدبو نمی‌شود، و نهرهایى از شیر که طعم آن دگرگون نمی‌شود، و نهرهایى از شراب (طهور) که مایه لذّت نوشندگان است، و نهرهایى از عسل مصفّاست، و براى آن‌ها در آن از همه انواع میوه ‏ها وجود دارد و (از همه بالاتر) آمرزشى است از سوى پروردگارشان! آیا این‌ها همانند کسانى هستند که همیشه در آتش دوزخند و از آب جوشان نوشانده مى‏ شوند که اندرونشان را از هم متلاشى مى‏کند؟! (محمّد6: 15)

تخت‌های بهشتی

مُّتَّکِئِینَ فِیهَا عَلىَ الْأَرَائکِ لَا یَرَوْنَ فِیهَا شَمْسًا وَ لَا زَمْهَرِیرًا؛ این در حالى است که در بهشت بر تخت‌هاى زیبا تکیه کرده‏اند، نه آفتاب را در آنجا مى‏بینند و نه سرما را! (انسان: 13)

مُتَّکِئِینَ عَلىَ‏ رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِىٍّ حِسَانٍ؛ این در حالى است که بهشتیان بر تخت‌هایى تکیه زده‏ اند که با بهترین و زیباترین پارچه‏ هاى سبز رنگ پوشانده شده است. (الرحمن: 76)

لباس بهشتی 

یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَ یَلْبَسُونَ ثِیَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ مُّتَّکِئِینَ فِیهَا عَلىَ الْأَرَائکِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَ حَسُنَتْ مُرْتَفَقًا؛

در آن جا با دستبندهایى از طلا آراسته مى‏ شوند و لباس‌هایى (فاخر) به رنگ سبز، از حریر نازک و ضخیم، در بر مى‏ کنند در حالى که بر تخت‌ها تکیه کرده ‏اند. چه پاداش خوبى، و چه جمع نیکویى! (کهف: 31)

یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤًا وَ لِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ؛ آنان با دستبندهایى از طلا و مروارید زینت مى‏ شوند و در آن جا لباس‌هایشان از حریر است. (حج، 23)

وَ جَزَائُهُم بِمَا صَبَرُواْ جَنَّةً وَ حَرِیرًا؛ و در برابر صبرشان، بهشت و لباس‌هاى حریر بهشتى را به آن‌ها پاداش مى‏ دهد! (انسان، 12)

ازدواج بهشتی

وَ لَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِیهَا خَلِدُونَ؛ و براى آنان همسرانى پاک و پاکیزه است، و جاودانه در آن خواهند بود. (بقره، 25)

کَذَالِکَ وَ زَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِینٍ؛ این چنین‏ اند بهشتیان وآن‌ها را با «حور العین» تزویج مى‏کنیم! (دخّان، 54)

حُورٌ مَّقْصُورَاتٌ فىِ الخِیَامِ؛ حوریانى که در خیمه‏هاى بهشتى مستورند! (الرحمن، 72)

غلامان بهشتی

وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ غِلْمَانٌ لَّهُمْ کَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَّکْنُونٌ؛ و پیوسته بر گردشان نوجوانانى براى (خدمت) آنان گردش مى‏کنند که همچون مرواریدهاى درون صدفند! (طور، 24)

وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ إِذَا رَأَیْتهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَّنثُورًا؛ و بر گردشان (براى پذیرایى) نوجوانانى جاودانى مى‏گردند که هر گاه آن‌ها را ببینى گمان مى‏کنى مروارید پراکنده‏اند! (انسان، 19)

این نکته قابل ذکر است که سخن از زندگیِ بسیار با شکوه عالم آخرت وتفهیم حقایق جز با تعابیر دنیوی ممکن نیست زیرا تا زمانی که ما در این جهان خاکی هستیم واسیرادراکِ محدود در این عالم می‌باشیم بیش از این نمی‎فهمیم و باید بهترین وعالیترین زندگی لذت بخش را با این گونه عناوین برای ما مجسم کنند تا روزنه ای به روی ما بگشایند.

وسعت بهشت

وَ سَارِعُواْ إِلىَ‏ مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ؛ و شتاب کنید براى رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتى که وسعت آن به پنهای آسمان‌ها و زمین است و براى پرهیزگاران آماده شده است. (آل عمران، 133)

وَ إِذَا رَأَیْتَ ثمَّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا؛و هنگامى که آن جا را ببینى نعمت‌ها و ملک عظیمى را مى‏بینى! (انسان، 20)

توصیف بهشت از نظر لذائذ معنوی

اکنون به بیان برخی از آیات الهی در توصیف نعمت‌های معنویِ بهشت می‌پردازیم، نعمت‌هایی که از نظر عظمت و بزرگی قابل مقایسه با نعمت‌های مادی نیستند:

دوستان بهشتی

وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُوْلَئکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِْم مِّنَ النَّبِیِّنَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُوْلَئکَ رَفِیقًا ذَالِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَ کَفَى‏ بِاللَّهِ عَلِیمًا؛ و کسى که خدا و پیامبر  را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانى خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آنها رفیق‌هاى خوبى هستند! این موهبتى از ناحیه خداست. و کافى است که او، (از حالِ بندگان، و نیّات و اعمالشان) آگاه است. (نساء، 69 و 70)

عدم ناراحتی و خستگی

وَ نَزَعْنَا مَا فىِ صُدُورِهِم مِّنْ غِلّ‏ إِخْوَانًا عَلىَ‏ سُرُرٍ مُّتَقَبِلِینَ؛ هر گونه غلِّ [حسد و کینه و دشمنى‏] را از سینه آن‌ها برمى‏ کنیم (و روحشان را پاک مى ‏سازیم) در حالى که همه رو به روى یکدیگر قرار دارند. (حجر، 47)

ابلاغ سلام و تهنیت از جانب خداوند به بهشتیان به وسیله فرشتگان

جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ؛ در بهشت‌های داخل می‌شوند آن‌ها و هر که نیکوکار بوده است از پدران و همسران و فرزندان صالح آن‌ها و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد گردیده (و از باب تبریک و تهنیت و رستگاری آنها گویند) سلام بر شما بدان جهت صبر (بر طاعت) نمودید، چه نیکوست سر انجام آن‌ها در سرای آخرت‌. (سوره رعد / 23و24)

ادْخُلُوها بِسَلامٍ ذلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ؛ به سلامت داخل بهشت شوید، این همان روز خلود و جاودانگی است. در محیطی که مملو از صلح و صفا، بدون هر گونه کینه و حسادت و جنگ و نزاع می‌باشد.(ق:34)[1]

ایمن از هر گونه ترس و خوف وغم واندوه

أَلَا آن أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یحْزَنُونَ؛آگاه باشید (دوستان و) اولیاى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگین مى‏شوند! (یونس، 62)

لَهُمُ الْبُشْرَى‏ فىِ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ فىِ الاَخِرَةِ لَا تَبْدِیلَ لِکَلِمَاتِ اللَّهِ ذَالِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛ در زندگى دنیا و در آخرت، شاد (و مسرور) ند وعده‏ هاى الهى تخلّف ناپذیر است! این است آن رستگارى بزرگ! (همان، 64)

وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ آن رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ؛ (بهشتیان) مى‏ گویند: «حمد (و ستایش) براى خداوندى است که اندوه را از ما برطرف ساخت پروردگار ما آمرزنده و سپاسگزار است!(فاطر:34)[2]

هرگز کلام لغو و بیهوده شنیده نمی‌شنوند

لا یَسْمَعُونَ فیها لَغْواً وَ لا تَأْثیماً إِلاَّ قیلاً سَلاماً سَلاماً؛ (در بهشت) نه سخن لغو و بیهوده شنیده می‌شود و نه سخنان گناه‌آلود تنها چیزی که می‌شنوند سلام است و تحیت (واقعه / 25 و26)