جبهه اقـــدام

بسم الله الرحمن الرحیم

شاهدان و گواهان در رستاخیز عبارتند از:

خداوند متعال، پیامبران، فرشتگان، امامان معصوم، زمین و نقطه‌ای که در آنجا مرتکب عملی شده و نیز اعضا و جوارح انسان.

یَوْمَئذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِّیُرَوْاْ أَعْمَلَهُمْ فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ‏؛ در آن روز مردم بصورت گروه‏ هاى پراکنده (از قبرها) خارج مى ‏شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود! پس هر کس هم وزن ذرّه ‏اى کار خیر انجام دهد آن را مى ‏بیند! و هر کس هم وزن ذرّه اى کار بد کرده آن را مى‏ بیند! (زلزال، 6 ـ 8)

یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَرًا وَ مَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ آن بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ أَمَدَا بَعِیدًا وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَءُوفُ بِالْعِبَادِ؛

روزى که هر کس، آنچه را از کار نیک انجام داده، حاضر مى‏ بیند و آرزو مى کند میان او، و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانىِ زیادى باشد. خداوند شما را از (نافرمانى) خودش، بر حذر مى ‏دارد و (در عین حال) خدا نسبت به همه بندگان، مهربان است. (آل عمران، 30)

وَ بَدَا لَهُمْ سَیِّاتُ مَا کَسَبُواْ وَ حَاقَ بِهِم مَّا کاَنُواْ بِهِ یَسْتَهْزِءُونَ؛ در آن روز اعمال بدى را که انجام داده‏ اند براى آنها آشکار مى‏ شود، و آنچه را استهزا مى‏ کردند بر آنها واقع مى ‏گردد. (زمر، 48)

وجاءت کلُّ نفس معها سائق وشهید؛ و هر انسانی که وارد محشر می‌شود، در حالی است که همراه او سوق دهنده و شاهدی می‌باشد. (ق، 21)

یکی دیگر گواهان، زمین و نقطه‌ای است که مجرمان در آنجا مرتکب گناه شده‌اند:

یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحى‏ لَها؛ درآن روز زمین تمام خبرهایش را بازگو می‌کند چرا که پروردگارت به او وحی کرده است. (سوره زلزال . 4و5)

اعضا و جوارح و پوست و بدن انسان نیز از جمله گواهان محشرند:

 وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْ‏ء؛ آنها (گنهکاران) به پوست‌های تنشان گویند: چرا بر ضد ما شهادت دادید؟ جواب گویند: آن خدایی که هر موجودی را به سخن در می‌آورد، ما را گویا ساخته است.(سوره فصلت:21)

یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ؛ در آن روز، زبانها و دستها و پاهایشان به زیانشان بر کار‌هایی که می‌کردند، شهادت می‌دهند.(سوره نور ایه 24)

گاهی این شهادت به گونه ای دیگر انجام انجام گناهی را گواهی دهد، خود گناه به گونه‌ای مجسم می‌گردد که برای انسان جای شک و تردید باقی نمی‌گذارد.

سخت ‏ترین عقبات، میزان و محکمة عدل الهی

مهمترین عقبات و مشکل ترین مواقف، مرحله رسیدگی به حساب خلایق در داده گاه عدل الهی است و این ضروریات دین می‌باشد و نصوص آیات و اخبار متواتر، برآن، قائم است.

واِن کلَّ لمَّا جَمیعً لَدَینا مُحضَرون؛ همه (خلایق روز قیامت) نزد ما احضار می‌شوند.(سوره یس/32)

 اِن اللَّهَ سَریعُ الْحِسابِ؛ خداوند سریع الحساب می‌باشد. (به سرعت حساب تمام اعمال نیک آنها را رسیدگی کرده، به آنان پاداش می‌دهند) (سوره ال عمران / آیه 199، مائده / 4)

أَلا لَهُ الْحُکْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبینَ؛ بدانید حکم و داوری، مخصوص (خداوند است) و او سریع ترین حسابگران است. ( انعام / 62).

مرحوم علامه مجلسی در بحاالانوار، جلد 7، صفحه 252 از شیخ مفید نقل می‌کند که «اِنَّ امیرَالمؤمنین وَالائمّه مِنْ ذُرّیته هُمُ المَوازینُ» امیرالمؤمنان و امامان از فزندان او: میزان‌های عدل در قیامتند. در یکی از زیارات مطلقه امیرالمؤمنان حضرت علی‌ علیه السلام فرموده‌اند: السَّلامُ علی مِیزانِ الاَعمال؛ سلام بر میزان سنجش اعمال.

در قرآن نیز در رابطه با میزان آیات متعدّدی وجود دارد:

وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ فَأُولئِکَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِآیاتِنا یَظْلِمُونَ ؛

وزن کردن (اعمال و سنجش ارزشهای آنها) در آن روز حق است. کسانی که میزان‌های (عمل) آنها سنگین است رستگارند و کسانی که میزان‌های(عمل) آنها سبک است کسانی هستند که به آیات ما ایمان نیاوردند از این رو به خود زیان رسانیده‌اند. (سوه اعراف/ آیه 8و9)

وَ نَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَمَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْاً وَ آن کَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا وَ کَفَى‏ بِنَا حَاسِبِینَ؛

ما ترازوهاى عدل را در روز قیامت برپا مى‏ کنیم پس به هیچ کس کمترین ستمى نمى‏ شود و اگر به مقدار سنگینى یک دانه خردل (کار نیک و بدى) باشد، ما آن را حاضر مى‏ کنیم و کافى است که ما حساب‏ کننده باشیم! (انبیاء، 47)

فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئکَ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فىِ جَهَنَّمَ خَالِدُونَ؛

و کسانى که وزنه اعمالشان سنگین است، همان رستگارانند! و آنان که وزنه اعمالشان سبک باشد، کسانى هستند که سرمایه وجود خود را از دست داده، در جهنم جاودانه خواهند ماند! (مؤمنون، 102 و 103)

فَأَمَّا مَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَهُوَ فىِ عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُمُّهُ‌هاوِیَةٌ.

امّا کسى که (در آن روز) ترازوهاى اعمالش سنگین است، در یک زندگى خشنود کننده خواهد بود! و امّا کسى که ترازوهایش سبک است، پناهگاهش «هاویه» [دوزخ‏] است! (قارعه، 6 ـ 9)

سبک بودن میزان و یا عدم برپایی میزان به علت نداشتن اعتقادات صحیح و اعمال صالح این گروه می‌باشد:

أُولئِکَ الَّذینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً؛

آنان که به آیات پروردگارشان و لقای او، ایمان نیاوردند به همین جهت اعمالشان حبط و نابود شد و ما در روز قیامت میزانی برای آنها به پا نخواهیم کرد.(سوره کهف / آیه 105)

در کتاب شریف بحارالانوار، جلد 7، صفحه 263، حدیثی از پیغمبر اکرم صلوات الله علیه و آله آمده است که فرمودند: روز قیامت برای هر بنده ای از بندگان خدا برای هر روزی از ایام عمرش، بیست و چهار خزانه گشوده می‌شود به تعداد ساعات شبانه روز خزانه ای را مملو از نور و سرور می‌بیند و به هنگام مشاهده آن چنان خوشحالی و انبساط به او می‌دهد که اگر آن را بر تمام اهل دوزخ تقسیم کنند، درد آتش را فراموش می‌کنند و این همان ساعتی است که پروردگارش را اطاعت کرده است سپس خزانه دیگری را برای او می‌گشاید پس آن را تاریک و متعفن و ترسناک می‌یابد و چنان ترس و وحشتی به او دست می‌دهد که اگر تقسیم بر اهل بهشت شود، لذت آن را فراموش می‌کنند و آن همان ساعتی است که در آن معصیت خدا کرده، سپس خزانه دیگری را برای او می‌گشایند آن را خالی می‌بیند، نه در آن اسباب سرور است و نه ناراحتی واین ساعتی است که در آن خوابیده یا مشغول اعمال مباح دنیا بوده چنان حالت تأسف و احساس حسرت به او دست می‌دهد که قابل توصیف نیست، زیرا می‎توانست آن را از حسنات پر کند و نکرد واین است خداوند می‌فرماید:

یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ؛ روزی که همه شما را در محشر گرد آوریم، آن روز روز مغبونی (احساس پشیمانی) است(تغابن / 9)

همچنین در خصال صدوق؛ حدیثی دیگر از پیامبر اکرم صلوات الله علیه وآله آمده است که فرمودند: در قیامت هیچ یک از بندگان، قدم از قدم بر نمی‌دارد تا از چهار چیز بازپرسی شود:

از عمرش که در چه راهی مصرف کرده است؟

از جوانیش که در چه راهی آن را سپری نموده است؟

از مالش که از کجا آورده ودر چه راهی مصرف کرده است؟

واز محبت ما اهل بیت علیهم السلام.

إِنَّ إِلَیْنا إِیابَهُمْ ثُمَّ آن عَلَیْنا حِسابَهُمْ؛

به یقین بازگشت همه به سوی ما است و مسلماً حسابشان نیز با ماست (غاشیه / 25و26)

أُوْلَئکَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ آن اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ؛ پاداش آنها، نزد پروردگارشان است. خداوند، سریع الحساب است. (تمام اعمال نیک آنها را به سرعت حساب مى‏کند، و پاداش مى‏دهد.) (آل عمران: 199و مائده :4)

خداوند حسابگران فراوان و مال تهیه کنندگان بسیار آفریده ولی خود خداوند بهترین محاسب و سریعترین حسابگران است. و درباره سرعت حساب الهی در آن روز (سریع الحساب بودن خداوند متعال) تعبیراتی از بعضی از روایات به دست می‌آید که بسیار تکان دهنده است. از جمله امیر المؤمنان علی علیه السلام می‌فرمایند:

 خداوند حساب همه بندگان را تنها در یک چشم بر هم زدن رسیدگی می‎کند. (مجمع البیان) دلیل آن هم روشن است زیرا خداوند متعال دارای علم و قدرت بی نهایت میباشد و به حساب‌ها سریع می‎رسد. این نکته قابل ذکر است که علت وجود مراقبین و گواهان متعدد بر اعمال انسان، نقش تربیتی آنها می‌باشد و اِلا خداوند متعال بهترین ناظر و حاکم است و تنها گواهی او کافی است. اما هر قدر شهود اعمال انسان بیشتر باشد، تاثیر تربیتی قوی‌تری در انسان خواهد داشت. حتی اگر انسان‌ها تنها به یکی از این گواهان توجه داشته باشد خیلی مراقب اعمال خویش می‌شود چه برسد به اینکه وجود همه این گواهان را باور کند و به آن‌ها مؤمن باشد.

از روایات استفاده می‌شود که مردم در مورد حساب الهی با هم متفاوت می‌باشند، گروهی نسبت به حسابشان بسیار سختگیری می‌شود، آنها کسانی هستند که در دنیا در حساب بندگان خدا سخت می‌گرفتند و یا بد خلق و ظالم و ستمکار بودند. شاهد مثال روایتی است از امام صادق علیه السلام در اصول کافی(جلد1) که امام علیه السلام  به مردی فرمودند: چرا با برادر مسلمانت این چنین رفتار می‌کنی؟ عرض کرد: فدایت شوم، حقی بر او داشتم و تا آخر از او گرفتم. امام علیه السلام فرمود بگو ببینم، اینکه خدا می‌فر ماید: گروهی از بدی حساب می‌ترسند (یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ) (سوره رعد / آیه 21) آیا فکر می‌کنی از ظلم و ستم خداوند بیمناکند؟ نه والله از این می‌ترسند که در حساب آن‌ها دقت شود و همه حساب از آن‌ها خواسته شود. پس سوء الحساب چیزی جز این نیست. اما گروه دیگری، حسابشان بسیار آسان است، به خاطر اعمال نیکو، خوش رفتاری و آسان گرفتن بر بندگان خدا، یا به خاطر اینکه اصولا آلوده به مال و مقام دنیا و هوی و هوس نبوده‌اند (یعنی به جهت داشتن تقوی)

فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ فَسَوْفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسیراً؛ اما کسی که نامه اعمالش به دست راستش داده شود به زودی حساب آسانی برای او می‌شود. (سوره انشقاق /ایات 7و8)

و گروه سومی هستند که بدون حساب وارد بهشت می‌شوند چنان چه در میزان الحکمه حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله نقل شده که فرمودند: کسانی هستند که بدون حساب داخل بهشت می‌شوند زیرا آلوده به چیزی در امور دنیا نبوده‎اند، حساب در آن جا مخصوص کسانی هستند که در این جا به امور دنیا آلوده باشند. و گروه چهارم کسانی هستند که بدون حساب وارد دوزخ می‌شوند چنانچه در بحارالانوار حدیثی از پیامبر اکرمs صلی الله و علیه و آله می‌خوانیم:

 ان اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحَاسِبُ کُلَّ خَلْقٍ إِلَّا مَنْ أَشْرَکَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ لَا یُحَاسَبُ وَ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ؛ خدای متعال به حساب همه مردم رسیدگی می‌کند مگر کسی که برای خدا همتایی قرار دهد بدون حساب به سوی آتش فرستاده می‌شود.

صراط، یکی از عقبات بسیار سخت

صراط در لغت عرب به معنی راه است و مقصود از آن در آخرت، همان گذر گاهی است که روی جهنم قرار گرفته است که گروهی راحت از آن می‌گذارند و آتش از آنها فرار می‌کنند و گروهی با سختی و گروهی دیگر، پاهایشان لغزیده و به دوزخ می‌افتند. اگر در برخی روایات در وصف صراط نکته‌‌ای فرمودند، مقصود بیان اهمیت این موقف است یعنی هم چنانکه عبور از چنین راهی مشکل است، گذشتن از آتش شهوت از گناهان و هوی و هوس‌ها و جهاد نمودن با نفس، مشکل است. باریک بودن، کنایه از دقیق بودن است یعنی دقت در همه چیزهایی که اصلاً انسان توجه نداشته است. افرادی که در زندگی دنیوی با تقوی هستند می‎توانند به آسانی از آن عبور کنند. در آیات قرآن کریم می‎خوانیم:

وَ آن مِنْکُمْ إِلاَّ وارِدُها کانَ عَلى‏ رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا ثُمَّ نُنَجِّی الَّذینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمینَ فیها جِثِیًّا؛

همه شما (بدون استثنا) وارد جهنم می‌شوید این امری است حتمی و فرمانی است قطعی از پروردگارتان سپس آن‌ها را که تقوا پیشه کردند از آن رهایی می‌بخشم، و ظالمان را در حالی که (از ضعف و ذلت) به زانو در آمده‌اند در آن رها می‌سازیم. (مریم/ایات 71و72)

در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام چنین آمده است که آن حضرت فرمودند: صراط همان طریق به سوی معرفت و شناخت خداوند متعال است و آن دو صراط است صراطی در دنیا و صراطی درآخرت. و اما صراط در دنیا همان امامِ واجب الاطاعه است، هر کس او را بشناسد و به هدایت او اقتدا کند از صراطی که در آخرت بر جهنم است می‎گذرد و هر کس امام خود را در دنیا نشناسد، قدمش بر صراط آخرت می‌لرزد و در آتش جهنم سقوط می‎کند.(معانی الاخبار)

صراط آخرت نشانه صراط همین دنیاست. هر کس اینجا سریع از گناه و عقاید باطل گذشت، آن جا هم سریع می‎گذرد. هر کس از حضرت امیر المؤمنین وائمه معصومین علیهم السلام اطاعت و پیروی کند، آن‌جا هم با آن‌ها همراه خواهد بود. آنان میزان الاعمال هستند یعنی ارتباط با پیغمبر اکرم صلوات الله علیه و آله و اهل بیت گرامی ایشان عبور از این جاده مخوف را آسان می‌کند و نمایانگر این ارتباط همان ایمان و اخلاق حسنه و اعمال صالح در انسان می‌باشد. رسول خدا صلی الله و علیه و آله فرمودند: روز قیامت هنگامی که صراط روی جهنم قرار داده شود تنها کسانی از آن عبور می‌کنند که اجازه ای داشته باشند و در آن اجازه ولایت علی ابن ابیطالب بوده باشد (بحارالانوار جلد8)